Frankowicze od wielu lat liczą na systemowe rozwiązanie problemu kredytów waloryzowanych do CHF. W ostatnich miesiącach obserwujemy wzmożoną aktywność przedstawicieli banków, a także organów nadzoru, których celem ma być wypracowanie optymalnego planu dla zakończenia frankowej epopei. Do tej pory wszelkie próby osiągnięcia odgórnego rozwiązania mającego na celu wykluczenie skutków wadliwej konstrukcji umów kończyły się fiaskiem, czy tym razem sektor bankowy w porozumieniu z organami państwa zdoła wypracować modelowe rozwiązanie dla frankowiczów?
Frankowicz kontra bank
Standardem jest, że frankowicze zdecydowani na uwolnienie się od toksycznych kredytów kierują sprawę do sądu. W wyniku procesu mogą uzyskać orzeczenie stwierdzające nieważność wadliwej umowy kredytu bądź jej odfrankowienie. Część kredytobiorców nieczująca się na siłach, aby podołać kwestiom organizacyjnym i finansowym związanym z procesem, wstrzymuje swoje działania i cierpliwie spłaca zwiększające się raty kredytu, licząc, że organy państwa stworzą warunki do zawarcia ugód w sposób powszechny.
Rachunek zysków i strat
Wybór metody rozwiązania sporu z bankiem nie jest obojętny dla finansów frankowicza. Każde z rozwiązań w inny sposób wpływa na sferę majątkową konsumenta. Poniżej znajduje się zestawienie wskazujące jakie korzyści wiążą się z wybranym scenariuszem uwolnienia umowy od wadliwych klauzul:
| Kredyt indeksowany | Kredyt bez indeksacji („odfrankowienie”) | Propozycja KNF – kredyt złotowy WIBOR 3M z marżą jak w umowie | |
| Kredyt wypłacony 01.08.2008 r. | 300 000 zł tj. 150 000 CHF | 300 000 zł | 300 000 zł |
| Wysokość raty | 1913,72 zł | 889.31 zł | 1126,28 zł |
| Wysokość należnych spłat do grudnia 2020 r. | 256 883,87 zł | 140 712,85 zł | 214 939,15 zł |
| Aktualna wysokość zadłużenia w PLN | 399 375,51 zł | – | – |
| Nadpłata rat z tytułu indeksacji w PLN | – | 116 171,02 zł | 41 944,73 zł |
Tabela 1 – Porównanie wysokości rat kredytu dla różnych scenariuszy kontynuowania umowy kredytu indeksowanego (kredyt na 30 lat, spłacono 147 rat, LIBOR 3M CHF + 1% marży, kurs z dnia wypłaty: 1 frank = 2 złote)
W przypadku kontynuowania umowy w niezmienionej formie frankowicz jest obciążony najwyższą ratą 1.913,72 zł. W przypadku „odfrankowienia” umowy, rata kredytu ulega zmniejszeniu o ponad połowę, skutkiem czego będzie powstanie po stronie banku obowiązku zwrotu nadpłat dla frankowicza w łącznej kwocie 116.171,02 zł. Przypominamy, że w przypadku „odfrankowienia”, raty od początku trwania kredytu są obliczane z wyłączeniem indeksacji do CHF przy zastosowaniu oprocentowania opartego o LIBOR.
Odmiennie jest w przypadku rozwiązania proponowanego przez KNF, gdzie oprocentowanie kredytu jest liczone względem wskaźnika WIBOR. Z uwagi na fakt, iż wartości WIBOR są znacząco wyższe od LIBOR, rata kredytu ulegnie zmianie w stopniu mniejszym niż w przypadku „odfrankowienia” kredytu. Skutkiem tego, również suma nadpłat frankowicza będzie znacząco mniejsza, wyniesie ok. 41.944,73 zł.
| Wysokość zadłużenia na grudzień 2020 bez wniesienia powództwa | 399 375,51 zł | Zmniejszenie salda zadłużenia |
| Wysokość zadłużenia po upadku umowy (wartość kredytu minus wartość spłat) | 43 116,13 zł | 356 259,38 zł |
| Wysokość zadłużenia po usunięciu klauzul niedozwolonych i dalszym obowiązywaniu umowy jako umowy kredytu złotowego z oprocentowaniem LIBOR 3M CHF | 185 590,66 zł | 213 784,85 zł |
| Wysokość zadłużenia według propozycji KNF, kredyt złotowy WIBOR 3M | 214 862,46 zł | 184 513,05 zł |
Tabela 2 – Porównanie zmian salda zadłużenia
Tabela 2 przedstawia, jak kształtuje się saldo zadłużenia w danym scenariuszu działań konsumenta. Saldo kredytu indeksowanego na grudzień 2020 wynosi 399.375,51 zł. W przypadku stwierdzenia nieważności umowy, frankowicz otrzyma zwrot wszystkich rat, jakie wpłacił w toku trwania umowy, natomiast będzie zobowiązany do zwrotu dla banku kwoty wypłaconego kapitału. Z uwagi na fakt, iż kwota spłat kredytu jest niższa od kwoty kapitału, frankowicz będzie zobowiązany do zapłaty różnicy. Mimo konieczności spłaty całości kapitału frankowicz uzyskuje zmniejszenie salda zadłużenia z kwoty 399.375,51 zł do kwoty 43.116,13 zł (część kapitału do spłaty). Skoro umowa została uznana za nieważną, kredytobiorca nie jest zobowiązany do spłaty salda zadłużenia kredytu.
W przypadku „odfrankowienia”, saldo zadłużenia ulega zmniejszeniu do kwoty 185.590,66 zł (co jest wynikiem wyrażenia salda kredytu od początku trwania umowy w PLN), co wynika z faktu, iż „odfrankowienie” wiąże się dalszym wykonywaniem umowy. W rozwiązaniu proponowanym przez KNF, saldo zadłużenia zostaje natomiast zmniejszone jedynie do kwoty 214.862,46 zł i analogicznie, jak w przypadku „odfrankowienia”, umowa trwa nadal.
| Korzyść z unieważnienia umowy | 356 259,38 zł |
| Korzyść z „odfrankowienia” umowy | 329 955,87 zł |
| Korzyść z ugody na zasadach proponowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego | 226 457,78 zł |
Tabela 3 – Ogólna korzyść dla frankowicza, określana jako suma zwrotu nadpłat i zmniejszenia salda zadłużenia
Powyżej zostały zawarte dane obrazujące, jaką łączną korzyść (rozumianą jako suma zwrotu nadpłat i zmniejszenia salda zadłużenia) może osiągnąć kredytobiorca. Nie ulega wątpliwości, że najkorzystniejszym rozwiązaniem dla frankowicza jest skierowanie sprawy do sądu. Zarówno w wypadku unieważnienia umowy, jak i w sytuacji jej „odfrankowienia”, potencjalne korzyści znacząco różnią się od tych, które są możliwe do osiągniecia w przypadku przystąpienia do ugody na warunkach KNF. Pomiędzy „odfrankowieniem” a ugodą KNF różnica korzyści wynosi ponad 100.000 zł. Na podstawie przedstawionych danych można wyprowadzić wniosek, iż nawet mniej korzystne rozwiązanie, jakim jest „odfrankowienie” umowy, jest znacznie korzystniejsze, niż rozwiązanie proponowane przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Scenariusze wykluczenia elementów abuzywnych z umowy
Jak wynika z przedstawionych danych, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest uzyskanie stwierdzenia nieważności wadliwej umowy poprzez orzeczenie sądu. Wskutek takiego rozstrzygnięcia, kredytobiorca będzie zobowiązany do zwrotu kwoty otrzymanego kapitału. Niedogodnościami związanymi ze stwierdzeniem nieważności umowy może być na przykład konieczność wniesienia opłaty sądowej bądź konieczność zorganizowania większej kwoty na spłacenie części kapitału, której frankowicz nie spłacił jeszcze poprzez comiesięczne regulowanie rat kredytu. Należy mieć jednak na uwadze, że frankowicza nie obciążają koszty związane ze spłatą odsetek czy innych opłat związanych z umową. Z uwagi na powyższe, stwierdzenie nieważności umowy z punktu widzenia konsumenta jest najkorzystniejszym rozwiązaniem.
„Odfrankowienie” kredytu ma na celu zniwelowanie negatywnych skutków klauzul indeksacyjnych, przy jednoczesnym kontynuowaniu umowy. W wyniku „odfrankowienia” kredytobiorca może uzyskać zwrot nadpłat poczynionych w toku spłaty kredytu, zmniejszenie wysokości rat płatności kredytu, a także zmniejszenie salda zadłużenia. Jest to rozwiązanie korzystne dla kredytobiorców posiadających produkty indeksowane, którzy nie spłacili jeszcze kwoty przewyższającej sumę kapitału. „Odfrankowienie” pozwala na zniwelowanie ryzyka konieczności spłaty znaczącej kwoty w ramach zwrotu dla banku sumy wypłaconego kapitału.
Celem ugody proponowanej przez sektor bankowy oraz Komisję Nadzoru Finansowego jest natomiast usunięcie z umowy klauzul waloryzacyjnych, tj. przewalutowanie kredytu przy jednoczesnym zastosowania stopy referencyjnej WIBOR. Ważnym pytaniem, na jakie nie udzielono jeszcze odpowiedzi, brzmi: „po jakim kursie saldo kredytu zostanie przewalutowane?”. Ponadto WIBOR jest jedną ze składowych oprocentowania, drugim składnikiem jest stawka marży narzucanej przez bank. Czy banki przyjmą za obowiązującą stawkę marży z dnia zawarcia umowy, czy ulegnie ona zmianie?
Jak widać po przedstawionych powyżej danych, z punktu czysto finansowego przystąpienie do ugody stanowi rozwiązanie najmniej korzystne. Zatem czy ugody są potrzebne?
Kiedy ugoda ma sens?
Na pierwszy rzut oka, ugody proponowane frankowiczom przez sektor bankowy nie wypadają korzystnie na tle rozwiązań sądowych. Jednak jest grupa kredytobiorców, dla których skorzystanie z ugód jest korzystnym rozwiązaniem. Ugodami powinni zainteresować się konsumenci posiadający małe kredyty tj. do kwoty ok. 80 000 PLN. W ich przypadku koszty związane z prowadzeniem procesu mogą być porównywalne bądź przewyższające korzyści związane z rozstrzygnięciem. Ugoda jest warta rozważenia także przez osoby, które nie posiadają wystarczających środków na prowadzenie procesu oraz preferujące załatwienie sprawy w sposób szybki i wymagający minimalnego zaangażowania kredytobiorcy.
